Het Nationalkomitee “Freies Deutschland” was een Duitse verzetsbeweging tijdens de Tweede Wereldoorlog, opgericht door krijgsgevangene militairen.
Inleiding
Toen in 1941 het Duitse leger Rusland binnenviel, had niemand verwacht dat deze strijd zo lang zou duren en zo hevig zou zijn. In 1942 werden ook steeds meer Duitse militairen krijgsgevangen gemaakt en zij werden ondergebracht in kampen, die ver van het front verwijderd lagen. Een aantal van deze gevangen militairen besloot om antifascistische comités op te richten met als doel de animo om te strijden voor Hitler onder militairen te ondermijnen. Op 3 april 1942 werd de fundering gelegd voor de groep, die later zou uitmonden in het Nationalkomitee Freies Deutschland. Deze eerste antifascistische groep voor officieren werd opgericht door hauptmann Ernst Hadermann in krijgsgevangenkamp Jelabuga. Dr. Ernst Hadermann was de eerste officier, die brak met het Hitlerregime en zijn kameraden opriep zijn voorbeeld te volgen. Na de Eerste Wereldoorlog had hij literatuur en geschiedenis gestudeerd en in 1930 was hij leraar op een gymnasium geworden. Negen jaar later meldde hij zich vrijwillig aan bij de Wehrmacht en nam vervolgens deel aan de oorlog tegen Polen en Frankrijk. Hij was zelfs tijdlang lid van de “Stahlhelm”, een militaire organisatie. Echter enkele weken na de inval in de Sovjet Unie werd hij ernstig gewond gevangen genomen en naar het kamp Jelabuga overgebracht. Daar schreef hij het beroemde pamflet” Manneswort eines deutschen Hauptmanns“, waarin hij de militairen opriep om niet langer meer te strijden voor Hitler. Op 31 mei 1942 tijdens de eerste bijeenkomst van de officieren las hij zijn tekst voor en kopieën ervan werden verspreid onder duizenden militairen. In dit pamflet beschreef hij de nationaalsocialistische staat als een crimineel regime dat bezig was om de Duitse cultuur te vernietigen en deed hij een beroep op de moraal van de leidinggevende militairen. Hoewel Hadermann als conservatief christen zich verre hield van de communistische denkbeelden, waren de Sovjet-autoriteiten desondanks bereid om zijn pamflet te kopiëren en te verspreiden onder duizenden militairen, die aan het front lagen. Daarmee werd de actie van Hadermann een belangrijke stap op weg naar de oprichting van het Nationalkommitee “Freies Deutschland”.
Ernst Hadermann (Bron:Europeana-think culture )
Geboorte NKFD – de roep om een nationaal comité wordt sterker
Het aantal Duitse militairen, die krijgsgevangen werden gemaakt gedurende het verloop van de oorlog nam steeds meer toe. Tijdens de Slag om Stalingrad, die begon in november 1943, werd een enorm aantal Duitsers krijggevangen genomen, ook hoge officieren. Onder hen bevond zich veldmaarschalk Friedrich Paulus, de bevelhebber van het Duitse leger rondom Stalingrad. Dit werd het moment voor de oprichting van een nieuw antifascistisch comité meer gericht op de middenklasse. De Duitse communisten via de Kommunistische Partei Deutschlands (KPD)hadden het initiatief genomen om een antifascistisch front op te richten en zochten daarvoor steun bij de Duitse krijgsgevangenen. Ook de Russische regering had belangstelling voor deze militairen. Zij had het plan opgevat om deze krijgsgevangenen op te leiden tot antifascisten aan de antifascistische school van Krasnogorsk. Daarom werden de krijgsgevangenen samen met andere in de USSR verblijvende antifascisten onder gebracht in een Duits antifascistisch comité. Op 22 juni 1943 werd er begonnen met de vorming van een oprichtingscomité en het zag er naar uit dat de meeste van de officieren en soldaten bereid waren plaats te nemen in een dergelijk comité. Maar toch wilde het niet snel komen tot een daadwerkelijke oprichting van dit comité. De belangrijkste reden was dat veel militairen zich niet wilden identificeren met de communistische doelstellingen van de KPD. Op initiatief van zowel van de van de regering van de Sovjet Unie als van de Russische militaire zijde werd daarom op 12 en 13 juli het zelfstandige Nationalkomitee “Freies Deutschland” opgericht. Tevens besloot Stalin dat KPD en de NKFD niet meer in één adem genoemd mochten worden. Toch werd een lid van de KPD voorzitter en dat was de Duitse schrijver Erich Weinert. Ondanks dat hij een communist was, kreeg het NKFD een duidelijk nationalistisch tintje. Zo werd de oude keizerlijke vlag met zwart-wit-rood de officiële vlag van het NKFD. Andere leidinggevenden waren: Anton Ackermann, Wilhelm Florin, Wilhelm Pieck en Walter Ulbricht. Onder de overige leden van het NKFD bevonden zich intellectuelen, die in ballingschap in de Sovjet Unie waren, communistische functionarissen en soldaten van de Wehrmacht.
De BDO ontstaat
Maar het NKFD was niet het enige comité dat opgericht werd in dat jaar. In kamp Lunjowo nabij Moskou besloten circa 100 krijgsgevangen officieren onder leiding van Oberstleutnant Alfred Bredt, een voormalig Stahlhelm-lid en later overtuigd tegenstander van Hitler, tot oprichting van een eigen militair comité: Bundes Deutscher Offiziere. Deze oprichtingsvergadering vond plaats op 11 en 12 september 1943. De bond diende als aanvulling op het NKFD en ze werd de tweede zelfstandige antinationaalsocialistische organisatie in de Sovjet Unie. Het doel dat ze nastreefde was het onaanvaardbare hoge bloedverlies aan beide zijden te beëindigen. Ook hoopten de initiatiefnemers door samenwerking met de Sovjet Unie een bijdrage te kunnen leveren aan het behoud van het Duitse Rijk na de verwachte nederlaag. Immers, na de Slag om Stalingrad geloofden een groot aantal officieren niet meer in de overwinning voor Nazi-Duitsland. De bond kwam onder leiding van Walther von Seydlitz en hij wilde niets liever dan dat veldmaarschalk Paulus zich aan zijn zijde schaarde. Dit gebeurde op 8 augustus 1944.
Ondertussen ging de bond over tot actie. Onder leiding van de general der Artillerie Walther von Seydlitz, generaalluitenant Alexander Edler von Daniels en Obersten Steidle en van Hooven werden oproepen gedaan aan de Duitse soldaten door middel van vlugschriften en radio-uitzendingen om te strijden tegen de dictatuur van Hitler. Er werd verkondigd dat Hitler de Wehrmacht op gewetenloze wijze misbruikt had. Deze oproepen konden vooral op grote steun rekenen onder de Duitse manschappen, die rondom Stalingrad krijgsgevangen waren gemaakt.
NKFD in actie
Het NKFD was ondertussen begonnen met het uitgeven van twee kranten: de weekeditie “Freies Deutschland” en het geïllustreerde blad “Freies Deutschland im Bild”. De eerste editie van het weekblad verscheen op19 juli 1943 met daarin het “Manifest an die Wehrmacht und das deutsche Volk” opgesteld door de journalist Rudolf Herrnstadt (1903-1966) en schrijver Alfred Kurelia (1895-1975), waarin het doel van de NKFD uitgelegd werd: het te neer slaan van het nationaalsocialistische regime, onmiddellijk gevolgd door een vredesverbond, zodat een werkelijk “vrij en onafhankelijk Duitsland”kan ontstaan.
Ook ontwierp het comité talrijke vlugschriften voor propaganda aan het front, maar ook in de krijgsgevangenkampen. Daarnaast bezat het comité een eigen radiozender, Freies Deutschland, die propaganda-uitzendingen verzorgde en voorts werd geprobeerd via luidsprekerwagens langs de frontlinies Duitse militairen te bewegen om te deserteren. Naar verluidt zouden op 6 december 1944 “50 generaals” die zich in Sovjet-Russische krijgsgevangenschap bevonden, een oproep hebben gericht tot het Duitse volk en de Wehrmacht om zich tegen Hitler te keren en de oorlog te beëindigen. Dit getal is helaas nooit bevestigd.
Het bleef echter niet beperkt tot de Sovjet Unie. Er werden ook afdelingen in andere landen opgericht, waaronder Nederland: zie hiervoor het artikel Comités “Freies Deutschland” in het buitenland- in het bijzonder de Nederlandse afdeling de “Hollandgruppe”
Bronnen:
-www.drafd.de –Verband Deutscher in der Résistance, in den Streitkräften der Antihitlerkoalition und der Bewegung “Freies Deutschland” e.V.
Het andere Duitsland in de Tweede Wereldoorlog. 